Medya analizleri üzerine derlediğim yazı serimin bir önceki bölümünde tekelleşme çeşitleri ile  tekelleşme nedenlerini açıklamaya çalışmıştım.

Tekelleşme nedenlerinin bir de arka planda yatan nedenleri  bulunuyor. Şimdi de kısa başlıklar altında arkada plandaki nedenleri inceleyelim.

 

A) Arka Planda Yatan Nedenler:

Siyasilerin medya desteğine olan talepleri, promosyonlar, özel radyo ve televizyonlara geçiş ve artan maliyetler tekelleşme sürecini ardında yatan etkenledir. Artan maliyetlerin ancak büyük ve güçlü grupların ayakta kalabilmesini sağlaması, hem satış açısından hem de elde ettikleri reklam gelirleri açısından diğer gazetelerle büyük grupların rekabet etmeleri oldukça zorlaşmış ve böylece haksız rekabete yol açmıştır. Kısaca arka planda yatan nedenleri şöyle sıralayabiliriz:

1)Siyasi arenada medya desteğine olan talep

2)Promosyonla büyüme

3)Özel radyo ve televizyonlara geçiş

4)1989-1993 arası dönemde hızlı büyüme

5)Dağıtımda ve reklamda gerçekleştirilen kartel anlaşması[1]

6)Medya sektöründe gerçekleştirilen anti-sendikal işbirliği

B) İç Nedenler:

“Basın kuruluşlarının içinde bulunduğu, kendine özgü tekelleşmeleri üç nedene bağlayabiliriz. Bu nedenler, ‘gelir yetersizliği, güç sahibi olma ve yasal durum.’ ”[2]

Basında tekelleşmenin ana amacı tabi ki güç sahibi olmaktır. Çünkü medya patronu kişisel çıkarlarını da koruyabilmektedir. Tekelleşmenin ikinci nedenlerinden biride gelir yetersizliğidir. Çünkü ilerleyen teknoloji karşısında yetersiz kalan küçük işletmeler yok olmaya başlıyor ve bunun sonucunda satılıyor. Yayın politikası değiştirilerek, grup veya holding tarafından satın alınmış kuruluş tekelleşmiş oluyor. Üçüncü nedeni ise; yasal durum. Tüm ticari işletmeler için uygulanan yasal kurallar, küçük basın kuruluşlarını da ilgilendiriyor. Ve bu nedenle tekelleşmeye mecbur kalıyor.

C) Dış Nedenler:

Tekelleşmenin oluşmasını gerektiren dış nedenler ise; teknoloji, maliyet, satış geliri, reklam geliri, rekabet, dağıtım ve yatırımlardır. Basın kuruluşunda bir ticari kuruluş olduğunu düşünürsek, iflas etmemesi için giderlerini karşılaması ve kâr etmesi gerekir. Ve bu nedenle de tekelleşme sürecine girmek zorunda kalmıştır. Dış nedenleri kısaca açıklayacak olursak;

 1) Teknoloji: Televizyon rekabetini görsel açıdan yazılı basını zorlayacak maliyeti yüksek teknolojiye yönelmesi.Ve gazetenin de reklam gelirini artırmak, başka kalitesi yüksek teknolojiye yönelmek zorunda kalınmıştır. Böylece reklama bağımlılık söz konusu olmuştur. Çünkü geliri artırmak gerekiyor.

2) Maliyet: Her türlü maliyetin artması. Kağıt kalitesinin yükseltilmesiyle, kağıt maliyeti artması, başka kalitelerin daha iyi olması için kalite baskı maliyetini yükselmesi, görsel basın için teknolojinin ilerlemesi, rekabetten dolayı daha kaliteli ve hızlı habercilik için kaliteli ve çok personel kullanma zorunluluğu gibi nedenler maliyetin artmasına neden olmaktadır.

 3) Satış geliri: Ticari bir kurum olan basın kuruluşunun ayakta durması için satış geliri iyi olması gerekir. Fakat artan nüfusa karşın gazete okuyanların sayısının artması, satış ve ilan gelirini kısıtlamakta.Ve bilinçsiz okuyucu kitlesinin genelde ilginç ve içi boş haberlerle ilgilenmesi sonucu, haberin içeriğini de maalesef bu yönde olmaktadır.

4) Reklam gelirleri: Televizyonun, gazeteler karşısında güçlü ve reklam pastasının yüksek bir oranı kapması, gazeteleri zor duruma sokmadadır.Ve reklam vericilerin de tercihlerini televizyondan yere kullanmaları sonucu gazeteleri gelirinde azalma olmaya başlamıştır.

5) Dağıtım: “Dağıtım tekeli hem gazete maliyetini artırıyor, hem de istemediği gazetelerin dağıtılmasını engelleyerek tekelleşmeye katkıda bulunuyor.” [3]

6) Rekabet: Güçlü holding veya grupların karşısında, küçük işletmeler ayakta durmakta zorlanarak, kapanmaya başladı. Yada tekellerin eline girmek zorunda kaldı.

7) Yatırım: Gelişen teknoloji karşısında ve artan giderler varolan gazeteleri ve yeni çıkacak olanları da yüksek bir yatırım altına sokmakta. Bu yüzden yeni bir gazete çıkarma işi zorlaşmakta. Varolanları bile ayakta kalması zorlaşmaktadır.

Zeynep KAM–  2006 İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bitirme Tezi  “Türk Basınında Tekelleşme Olgusu ve 1980 sonrası Ortaya Çıkan Yeni Gazetecilik Anlayışı”

Kaynaklar:

[1] Mengüverdi, a.g.e., 7-8

[2] a.g.e., s. 8

[3] a.g.e., s.10

 

  • Medyada tekelleşme üzerine yazılarımı ‘medya’ kategorisinden takip edebilirsiniz.